Ongelooflijke veranderingen

In 1968 werd ik n.a.v. mijn activiteiten voor scholieren uitgenodigd om te komen praten met de toenmalige staatssecretaris van onderwijs, de heer Grosheide. Het was een genoeglijk gesprekje, waarbij me werd gevraagd of het ministerie kon bijdragen in de kosten. Ik diende kort daarop een A4tje in met kosten voor postzegels, stencils en dat soort zaken. Niet lang daarna stond er een paar duizend gulden op mijn rekening. Zo eenvoudig kon contact met de overheid toen nog zijn.

Een jaar later werd ik weer door het ministerie uitgenodigd voor overleg. Dit keer ging ik met twee kompanen. In het voormalig Domhotel in de later gesloopte Utrechtse stationswijk zaten vele mensen rond een grote tafel en verliep naar onze mening het gesprek veel minder plezierig. We kregen het gevoel dat het om een poging tot afzwakken via institutionalisering ging. Ik maakte een opmerking in de trant van als de heren hun stropdas zouden afdoen en hun keurige jasjes aan de kapstok hingen, er misschien te praten viel. Wat natuurlijk niet gebeurde, waarna we zijn opgestapt. De Scholieren Belangen Organisatie was een actiegroep die met het van school gaan van de oorspronkelijke actievoerders als vanzelf ophield te bestaan. Het zou tot 1984 duren voor er een solidere organisatie voor scholieren ontstond: het LAKS. Apart genoeg is de volledige naam gespeld in de schrijftaal uit de zestiger jaren: Landelijk Aktie Komitee Scholieren.

Wat ik bij de SBO meemaakte met de politiek en overheid, heb ik daarna op een steeds vileiner manier met tal van andere protesten zien gebeuren.

Op de School voor de Journalistiek hadden we begin zeventiger jaren al het vak massacommunicatie. Het is onderdeel van het sociaal wetenschappelijk vakgebied van de communicatiewetenschap en behelst alle vormen van communiceren met grote groepen mensen, met name via de massamedia. De kennis en toepassing van massacommunicatietechnieken is sedert mijn opleiding flink toegenomen.

Begon psychologie aanvankelijk als iets wat met persoonlijke groei en bewustwording te maken heeft (Freud!), sociale psychologie is een wetenschappelijke benadering van beïnvloeding van mensen. Al in WOII bestudeerden Amerikaanse sociaal psychologen beïnvloeding en propaganda voor het leger van de Verenigde Staten.

Psychologie, sociologie, communicatiewetenschappen en niet te vergeten de ontwikkeling van marketingtechnieken worden volop toegepast door onze overheden. Sinds Rutte is het gebruik daarvan steeds zichtbaarder geworden, maar nog steeds lijkt een grote meerderheid van de bevolking zich daar niet van bewust of misschien is er wel iets anders aan de hand: vindt een groot deel van de bevolking het gebruik van die technieken prima omdat ze al dan niet terecht denken dat het hen ten goede komt. Dat denken in ieder geval de VVD-stemmers.

Al die beïnvloedingstechnieken worden door zowel overheden als bedrijfsleven ingezet om hun positie te consolideren of simplistisch samengevat: om de rijken steeds rijker en de machtigen machtiger te maken. Het zorgt voor grote en kleine veranderingen in de manier waarop onze samenleving en het bedrijfsleven georganiseerd is.

Een voorbeeld: Een vriend die sociale psychologie had gestudeerd, wat hij gekscherend wel eens demagogie noemde, kwam begin tachtiger jaren te werken bij het toenmalige PTT telecom, nu KPN, op de afdeling ‘vorming training en begeleiding’. Zijn werk viel onder Human Resources Management en leek in zijn ogen heel progressief werk dat er vooral op gericht was te zorgen dat werknemers het naar hun zin hadden.

De vertaling van HRM is ‘beheer van van menselijke productiemiddelen’ en in de loop der jaren begon ik me steeds meer af te vragen of de trainingen die mijn vriend en zijn collega’s gaven, nog wel in het belang van de werknemers waren of vooral gericht op het belang van de werkgever, De steeds wisselende namen van zijn afdeling begonnen dat ook steeds meer te illustreren. Uiteindelijk is hij na ruim twintig jaar dienstverband met een nikkelen handdruk aan de kant gezet omdat bij een assessment (beoordeling) was gebleken dat hij te weinig commerciële skills had. Tsja, commerciële skills ontwikkelen zit niet bij de psychologie opleiding.

We zien de inzet van al de beïnvloedingswetenschappen ook bij demonstraties. Zo waren er bij de eerste demonstraties tegen de coronamaatregelen volgens de organisatie minstens 100.000 mensen aanwezig en volgens mensen die in die demonstraties meeliepen klopt dat getal waarschijnlijk aardig. Maar de massamedia deden het voorkomen alsof het slechts enkele duizenden deelnemers betrof.

Een samenvattend woord voor de inzet van al die beïnvloedingstechnieken is: Manipulatie.

U, ik, wij als burgers, worden gemanipuleerd. Een knap staaltje manipulatie is het gebruik van het woord wappie voor mensen die protesteerden tegen de coronamaatregelen van de overheid. Nog steeds gelooft een groot deel van de bevolking dat wappies idioten met waandenkbeelden zijn. Terwijl je veel van hun denkbeelden gewoon kunt verifiëren.

Maar verifiëren doen we tegenwoordig vooral via sociale media. En ook daar wordt flink gemanipuleerd.

Naast al die wetenschappelijk onderbouwde beïnvloedingstechnieken is er nog iets aan de hand: de technologische ontwikkelingen. Samen nemen ze stap voor stap onze vrijheden af.

Het gaat inmiddels in zo’n rap tempo, dat je bijna geen tijd hebt om het te beseffen. En als je het eindelijk beseft, is het moeilijk om te geloven dat het echt gebeurt.

Consumentenbrein

Vorige week was in het nieuws dat neuromarketing effectievere reclames mogelijk gaat maken, maar eigenlijk was dat geen nieuws, want er wordt al een paar jaar mee gewerkt.
Vermoedelijk was het ‘nieuws’ een manier om aandacht te vestigen op de uitreiking van The Dutch Marketing Awards 2016, waar ook bekend werd gemaakt wat de ‘De onbewust meest effectieve tv-commercial 2015’ was, de winnaar van de zgn. gouden walnoot.
De walnoot, ook wel okkernoot genoemd, lijkt qua structuur op onze hersenen en daar draait het dus steeds meer om bij reclame.
“De prijs is een erkenning voor de commercial die het best het neurale netwerk van effectiviteit weet te activeren,” schrijft Neurensics op hun website. Neurensics noemt zich ‘neuromarketing bureau’ en m.b.v. fMRI-scans meten ze reacties in het brein tijdens het vertonen van plaatjes, verpakkingen, producten, films, advertenties, reclamemuziek en audio logo’s. “Dit geeft een uniek inzicht in wat consumenten daadwerkelijk ervaren. Hierdoor kunnen we intenties en gedrag beter voorspellen,” schrijven ze.
“We meten de hersenactiviteit en richten ons op 13 hersengebieden die het koopproces beïnvloeden. We meten positieve aspecten als aandacht, verlangen, lust, verwachting, vertrouwen, betrokkenheid en vertrouwdheid. En negatieve aspecten zoals angst, woede, walging en gevaar”.
“Neurensics kent drie divisies; Science, Research en Consult (…) Gezamenlijk biedt men kennis over het consumentenbrein en -gedrag dat met de dag toeneemt.”
Zonder blikken of blozen: Consumentenbrein. Niet eens menselijk brein, maar consumentenbrein. Dat we gezien worden als koopvee wisten we al. Nu wordt het koopvee nog verder beinvloed en nauwkeuriger gemanipuleerd. Geen wonder dat de reclamewereld heel enthousiast is over neuromarketing.
Ooit waren ze ook zo enthousiast over de mogelijkheid van ‘targeting’ in wat toen nog heette de nieuwe media. En niet alleen de reclamewereld zag hierin legio mogelijkheden, consumenten dachten dat het niet lastig gevallen worden met reclame voor dingen waar je geen interesse in hebt een verbetering zou zijn.
Inmiddels zorgen de methodieken van Social Media zoals Facebook er voor dat onze voorkeuren heel precies in kaart worden gebracht zodat de onbewuste beïnvloeding nog verder kan gaan. Onze likes zorgen niet alleen voor welke advertenties we te zien krijgen, maar ook dat we omgaan met gelijkgestemden, en zo vooral bevestiging krijgen van onze meningen en opvattingen.
Nieuwe ideeën kunnen zo moeilijk bij je geïntroduceerd worden. Propaganda werkt echter beter dan het ooit gedaan heeft. Zie bijv. “Dankzij algoritmes druipt het gelijk uit hun oren”, column van Peter Middendorp, 3 juni j.l. in Volkskrant/Vonk)

Misschien bestaat er inmiddels dus wel zoiets als een consumentenbrein.
En verklaart dat de idiotie van een reclamezin als: “IJsthee gemaakt van echte theeblaadjes” waar momenteel volop mee geadverteerd wordt.
Ik dacht eerst nog dat zo’n zin voortkomt uit de idiotie van fabrikanten die de gekste dingen bedenken om ons voedsel en dranken van te maken.. Maar nu vermoed ik toch beïnvloeding van ons consumentenbrein dat positief oplicht bij het woord theeblaadjes.