In 1968 werd ik n.a.v. mijn activiteiten voor scholieren uitgenodigd om te komen praten met de toenmalige staatssecretaris van onderwijs, de heer Grosheide. Het was een genoeglijk gesprekje, waarbij me werd gevraagd of het ministerie kon bijdragen in de kosten. Ik diende kort daarop een A4tje in met kosten voor postzegels, stencils en dat soort zaken. Niet lang daarna stond er een paar duizend gulden op mijn rekening. Zo eenvoudig kon contact met de overheid toen nog zijn.
Een jaar later werd ik weer door het ministerie uitgenodigd voor overleg. Dit keer ging ik met twee kompanen. In het voormalig Domhotel in de later gesloopte Utrechtse stationswijk zaten vele mensen rond een grote tafel en verliep naar onze mening het gesprek veel minder plezierig. We kregen het gevoel dat het om een poging tot afzwakken via institutionalisering ging. Ik maakte een opmerking in de trant van als de heren hun stropdas zouden afdoen en hun keurige jasjes aan de kapstok hingen, er misschien te praten viel. Wat natuurlijk niet gebeurde, waarna we zijn opgestapt. De Scholieren Belangen Organisatie was een actiegroep die met het van school gaan van de oorspronkelijke actievoerders als vanzelf ophield te bestaan. Het zou tot 1984 duren voor er een solidere organisatie voor scholieren ontstond: het LAKS. Apart genoeg is de volledige naam gespeld in de schrijftaal uit de zestiger jaren: Landelijk Aktie Komitee Scholieren.
Wat ik bij de SBO meemaakte met de politiek en overheid, heb ik daarna op een steeds vileiner manier met tal van andere protesten zien gebeuren.
Op de School voor de Journalistiek hadden we begin zeventiger jaren al het vak massacommunicatie. Het is onderdeel van het sociaal wetenschappelijk vakgebied van de communicatiewetenschap en behelst alle vormen van communiceren met grote groepen mensen, met name via de massamedia. De kennis en toepassing van massacommunicatietechnieken is sedert mijn opleiding flink toegenomen.
Begon psychologie aanvankelijk als iets wat met persoonlijke groei en bewustwording te maken heeft (Freud!), sociale psychologie is een wetenschappelijke benadering van beïnvloeding van mensen. Al in WOII bestudeerden Amerikaanse sociaal psychologen beïnvloeding en propaganda voor het leger van de Verenigde Staten.
Psychologie, sociologie, communicatiewetenschappen en niet te vergeten de ontwikkeling van marketingtechnieken worden volop toegepast door onze overheden. Sinds Rutte is het gebruik daarvan steeds zichtbaarder geworden, maar nog steeds lijkt een grote meerderheid van de bevolking zich daar niet van bewust of misschien is er wel iets anders aan de hand: vindt een groot deel van de bevolking het gebruik van die technieken prima omdat ze al dan niet terecht denken dat het hen ten goede komt. Dat denken in ieder geval de VVD-stemmers.
Al die beïnvloedingstechnieken worden door zowel overheden als bedrijfsleven ingezet om hun positie te consolideren of simplistisch samengevat: om de rijken steeds rijker en de machtigen machtiger te maken. Het zorgt voor grote en kleine veranderingen in de manier waarop onze samenleving en het bedrijfsleven georganiseerd is.
Een voorbeeld: Een vriend die sociale psychologie had gestudeerd, wat hij gekscherend wel eens demagogie noemde, kwam begin tachtiger jaren te werken bij het toenmalige PTT telecom, nu KPN, op de afdeling ‘vorming training en begeleiding’. Zijn werk viel onder Human Resources Management en leek in zijn ogen heel progressief werk dat er vooral op gericht was te zorgen dat werknemers het naar hun zin hadden.
De vertaling van HRM is ‘beheer van van menselijke productiemiddelen’ en in de loop der jaren begon ik me steeds meer af te vragen of de trainingen die mijn vriend en zijn collega’s gaven, nog wel in het belang van de werknemers waren of vooral gericht op het belang van de werkgever, De steeds wisselende namen van zijn afdeling begonnen dat ook steeds meer te illustreren. Uiteindelijk is hij na ruim twintig jaar dienstverband met een nikkelen handdruk aan de kant gezet omdat bij een assessment (beoordeling) was gebleken dat hij te weinig commerciële skills had. Tsja, commerciële skills ontwikkelen zit niet bij de psychologie opleiding.
We zien de inzet van al de beïnvloedingswetenschappen ook bij demonstraties. Zo waren er bij de eerste demonstraties tegen de coronamaatregelen volgens de organisatie minstens 100.000 mensen aanwezig en volgens mensen die in die demonstraties meeliepen klopt dat getal waarschijnlijk aardig. Maar de massamedia deden het voorkomen alsof het slechts enkele duizenden deelnemers betrof.
Een samenvattend woord voor de inzet van al die beïnvloedingstechnieken is: Manipulatie.
U, ik, wij als burgers, worden gemanipuleerd. Een knap staaltje manipulatie is het gebruik van het woord wappie voor mensen die protesteerden tegen de coronamaatregelen van de overheid. Nog steeds gelooft een groot deel van de bevolking dat wappies idioten met waandenkbeelden zijn. Terwijl je veel van hun denkbeelden gewoon kunt verifiëren.
Maar verifiëren doen we tegenwoordig vooral via sociale media. En ook daar wordt flink gemanipuleerd.
Naast al die wetenschappelijk onderbouwde beïnvloedingstechnieken is er nog iets aan de hand: de technologische ontwikkelingen. Samen nemen ze stap voor stap onze vrijheden af.
Het gaat inmiddels in zo’n rap tempo, dat je bijna geen tijd hebt om het te beseffen. En als je het eindelijk beseft, is het moeilijk om te geloven dat het echt gebeurt.
matrja's nature 